Bieszczady – dzika perła polskich Karpat

Bieszczady to jedno z najpiękniejszych i najbardziej wyjątkowych pasm górskich w Polsce. Słyną z dzikiej przyrody, niepowtarzalnych widoków, łagodnych połonin i ciszy, której próżno szukać w innych zakątkach kraju. To idealny kierunek dla wędrowców, miłośników przyrody, fotografów i osób poszukujących wyciszenia.

Bieszczady są częścią wielkiego łuku Karpat Wschodnich.
Przełęcze w głównym grzbiecie Karpat dzielą Bieszczady na Bieszczady Zachodnie (od Przełęczy Łupkowskiej do Przełęczy Użockiej z najwyższym szczytem Tarnicą - 1346 m), Bieszczady Środkowe (od Przełęczy Użockiej do Przełęczy Tucholskiej z najwyższym szczytem Pikuj - 1405 m) oraz Bieszczady Wschodnie (od Przełęczy Tucholskiej do Przełęczy Wyszkowskiej z najwyższym szczytem Czarna Repa - 1288 m).

W obecnych granicach Polski znajdują się zatem tylko Bieszczady Zachodnie i zachodnia część Gór Sanocko - Turczańskich. Granicę między nimi przeprowadza się wzdłuż Sanu od granicy państwowej po ujście do Jeziora Solińskiego, a dalej na zachód - wzdłuż północnych podnóży pasma Korbani.

Na obszarze Bieszczadów Zachodnich wyróżniamy następujące pasma górskie:

• Pasmo graniczne, którym biegnie od Przeł. Łupkowskiej po Kremenaros granica ze Słowacją, a dalej na wschód, po Przełęcz Użocką - z Ukrainą. Jego najwyższy szczyt to Wielka Rawka (1307 m).
• Pasmo Wołosami (1071 m) i Chryszczatej (997 m), zwane także Wysokim Działem.
• Pasmo Połonin, rozcięte poprzecznymi dolinami Prowyczy i Wołosatego, ciągnące się od Smereka (1222 m) przez Połoninę Wetlińską (1253 m) i Caryńską (1297 m) po grupę Tarnicy (1346 m) i Rozsypaniec.
• Pasmo Łopiennika (1069 m) i Durnej (979 m) do którego z przyczyn praktycznych zaliczam w niniejszym opracowaniu także niewielkie gniazdo Falowej, oddzielone od niego doliną Solinki.
• Pasmo Otrytu, na północ od Sanu, z najwyższym szczytem Trohańcem (939 m).
  Natomiast z grzbietów Przedgórza Bieszczadzkiego warto wspomnieć o sąsiadującym z Otrytem niedużym paśmie Ostrego (804 m), długim wale Żukowa (Holica 762 m) oraz przygranicznym gnieździe Jaworników (909 m).

Prawdziwy turysta górski znajdzie tu nadal najmniej zaludnione i najmniej zagospodarowane góry Polski. Choć już nie takie dzikie, jak przed ćwierćwieczem. Samotności na dzikim łonie natury nie znajdziesz dziś na połoniach, w najwyższych partiach Bieszczadów, a przynajmniej nie w sezonie letnim.

Masywy Tarnicy, Wielkiej Rawki, Połoniny Wetlińskiej i Caryńskiej obejmuje Bieszczadzki Park Narodowy, w którym poruszać się można tylko szlakami znakowanymi, bo na nich skupia się większość ruchu turystycznego. Z Tarnicy bowiem w słoneczne jesienne dni widać odległe o sto kilometrów szczyty Gorganów w Ukraińskich Karpatach, a z Połoniny Wetlińskiej zimą można zobaczyć ośnieżone szczyty Tatr, zaś z Halicza w pogodne noce można ponoć ujrzeć światła Lwowa. Ogromne, puste przestrzenie połonin, falujące na wietrze morza traw dają złudzenie wolności od trosk, codziennych kłopotów i narastających problemów, stąd slogan zapracowanych "rzucić wszystko i jedź w Bieszczady", bo tam naprawdę można się zrelaksować.

Zachodnia część Bieszczadów: pasmo graniczne na zachód od Roztok Górnych, masywy Hyrlatej i Rosochy, Matragony, Chryszczatej i Wołosani, Łopiennika i Korbani - to góry niższe i nie tak efektowne krajobrazowo ponieważ niemal w całości są pokryte lasami i niewiele mają dobrych punktów widokowych. Jednak tutaj można zejść z utartych szlaków i można odnaleźć dzikość bieszczadzkiej przyrody. Przedzierając się przez gęste zarośla lub na czworakach przedostając się przez głębokie jary można zobaczyć z bliska jelenia, a nawet żubra, tu można najeść się do syta jagód, malin a późniejszą jesienią jeżyn. Oczywiście są to ścieżki dla doświadczonych turystów, którym nieobca mapa i kompas, nie wpadających w panikę, gdy zapada zmrok, a pod nogami nie ma twardej drogi. Jednak trzeba uwzględnić możliwe spotkanie z niedźwiedziem, a to nie jest już bezpieczne!

Dla wczasowiczów istnieje możliwość zakwaterowania w takich ośrodkach jak Komańcza, Cisna i Wetlina, bo są one znakomitymi punktami wypadowymi jednodniowych wycieczek pieszych, a jednocześnie zapewniają podstawowe wygody cywilizacyjne. Domy wczasowe i pensjonaty istnieją także w wielu innych bieszczadzkich miejscowościach, najczęściej położonych przy "obwodnicy", jak Bystre k. Baligrodu, Kalnica czy Czarna. Kto godzi się na bardziej spartański tryb życia, może skorzystać z bardzo licznych i względnie tanich pól namiotowych. Te położone w najatrakcyjniejszy miejscach, zwłaszcza w rejonie Soliny i Ustrzyk Górnych, bywają jednak w sezonie letnim zatłoczone.

Kiedy najlepiej jechać w Bieszczady?

Najlepiej jesienią! W drugiej połowie września, gdy liście na bukach poczerwienieją, krajobraz tych gór nabiera niepowtarzalnej urody. Pogoda jest wówczas zwykle doskonała (w przeciwieństwie do deszczowego lipca), nie ma zniechęcających do wędrówki upałów, a odbywające rykowisko jelenie dostarczają niezwykłej puszczańskiej muzyki. Widoki z połonin poprawia niespotykana latem przejrzystość powietrza, a grzyby i dojrzewające jeżyny zapewniają także atrakcje kulinarne.

Lasy i tereny zadrzewione w Bieszczadach zajmują ponad 70 % jej powierzchni. Ich największe kompleksy znajdują się w południowej części terenów gminnych, na zboczach Lipowca, Kamienia, Tołstej, Durnej, Berda, Wysokiego Horbu, Kiczery i innych szczytów. Są to głównie lasy bukowo-jodłowe, z domieszka szarej olchy, modrzewia, jawora, grabu i osiki, a także cis i brzoza, które są szczególnie piękne w dniach złotej polskiej jesieni. Nie brakuje też w nich runa leśnego - malin, jeżyn i borówek. Występują tutaj również tzw. torfowiska wysokie. Zasilane są one głównie przez opady, a nie jak to zazwyczaj bywa, przez wody gruntowe - torfowiska niskie. W większości znajdują się one pod ochroną.

Bieszczady odznaczają się swoistym układem pięter roślinnych. Można wyróżnić trzy takie piętra:

• Piętro pogórza - porastają je lasy grądowe - są to wielogatunkowe lasy liściaste z domieszka dębu, grądu, jodły czy lipy. Zajmuje ono zaledwie 5% powierzchni i ogranicza się wyłącznie do dolin rzecznych.
• Piętro lasów liściastych (regiel dolny) - dzieli się ono na dolna i górną partię. W dolnej znajdziemy lasy mieszane z jodłą, bukiem i świerkiem, a w górnej- prawie czyste lasy bukowe.
• Piętro połonin - dominują tutaj murawy i niskie krzewy. Można także znaleźć zarośla olchy kosej. Znajduje się to na wysokości ponad 1200 m n.p.

Fauna Bieszczadów jest typowa dla Beskidów Wschodnich i obejmuje około 230 gatunków zwierząt kręgowych oraz bardzo bogaty świat bezkręgowców. Ze ssaków najliczniejsze są gryzonie, m.in. wiewiórki ciemne i rude, popielice, koszatki, smużki, orzesznice.

Bieszczady są jednym z nielicznych w Polsce, obok Tatr i Babiej Góry, miejscem występowania niedźwiedzia brunatnego, bo żyje tam około 25 - 30 sztuk niedźwiedzi (to około 70% wszystkich dziko żyjących niedźwiedzi w naszym kraju). Ich ulubione siedliska m.in. masyw Tarnicy, Halicza i Kińczyka Bukowskiego, Hyrlata oraz dzikie lasy miedzy Balanicą a Zubeńskiem. Widziano niedźwiedzie także w innych miejscach. Wilki penetrują całe Bieszczady, a ich liczba oscyluje wokół 100 sztuk. Liczbę rysi określa się na 40 - 60 sztuk. Miejsce ich przebywania zmienia się wraz z migracjami zwierzyny stanowiącej ich pokarm. Zarówno w głębi lasów, jak i w pobliżu osad ludzkich spotkać można żbika. Krzyżuje się on w Bieszczadach ze zdziczałymi kotami domowymi pozostałymi po wysiedleniu ludności. Jeleń karpacki odznaczający się masywną budową i okazałym porożem, przebywa również w rozleglejszych i rzadko odwiedzanych kompleksach leśnych. Jego pogłowie szacuje się na kilkaset sztuk. W latach 1963 - 66 sprowadzono w Bieszczady 19 żubrów. Po niespełna rocznej aklimatyzacji wypuszczono je na wolność. Obecnie jest tu ich około 40 okazów. Przebywają zasadniczo w widłach Sanu i Wołosatego, choć niekiedy wypuszczają się daleko poza centrum swej ostoi. Żubry spotkać można też na stokach Magurycznego. W Bieszczadach żyją też m.in. dziki, lisy i borsuki, nad potokami żyją bobry i wydry, w zwartych kompleksach leśnych kuny leśne, a na niższych partiach gór sarna. Z bogatego świata ptactwa na uwagę zasługują gatunki wysokogórskie - płochacz skalny i siwarnik, a także drapieżniki - orzeł przedni i orliki. W rejonie Caryńskiego, Ustrzyk Górnych i Chryszczatej znajdują się ostoje puchacza, a przełomowe odcinki Sanu, Wetlinki, Prowyczy i Osławy to ulubione miejsca bociana czarnego. Wielką osobliwością fauny Bieszczadów jest wąż eskulapa - największy i najrzadszy z polskich węży. Jego stanowiska znajdują się w dolinie Sanu. Ponadto należy wspomnieć o jadowitej żmij zygzakowatej, która występuje tu w wielu odmianach barwnych, od popielatej po prawie czarną.

Podstawowe informacje o Bieszczadach

• Lokalizacja: południowo-wschodnia Polska, województwo podkarpackie, przy granicy z Ukrainą i Słowacją
• Najwyższy szczyt po polskiej stronie: Tarnica (1346 m n.p.m.)
• Pasmo górskie: część Wschodnich Karpat
• Największa atrakcja przyrodnicza: Bieszczadzki Park Narodowy
• Znane miasta i wsie turystyczne: Ustrzyki Górne, Cisna, Wetlina, Wołosate, Lutowiska, Polańczyk, Solina

Co warto zobaczyć i odwiedzić?

Najpiękniejsze szczyty i trasy piesze

⛰️ Tarnica (1346 m n.p.m.)

• Najwyższy szczyt polskich Bieszczad
• Popularne wejścia:
  • z Wołosatego (niebieski szlak – 2h 30 min)
  • pętla przez Halicz i Rozsypaniec (7–8 h)
• Krzyż na szczycie i przepiękna panorama Tatr, Gorganów i Połoniny Bukowskiej

⛰️ Połonina Wetlińska (1255 m n.p.m.)

• Charakterystyczne połoniny – bezleśne, trawiaste szczyty
• Schronisko „Chatka Puchatka” na grzbiecie
• Wejście z Przełęczy Wyżnej lub Berehów Górnych

⛰️ Połonina Caryńska (1297 m n.p.m.)

• Najbardziej widokowy grzbiet Bieszczad – idealny na wschód lub zachód słońca
• Szlaki z Ustrzyk Górnych i Brzegów Górnych

⛰️ Halicz i Rozsypaniec

• Dzika trasa z wyjątkowymi widokami – pętla z Wołosatego
• Często widywane wilki i orły przednie

⛰️ Smerek (1222 m n.p.m.)

• Często mylony z Połoniną Wetlińską – jeden z najładniejszych punktów widokowych
• Wejście z Przełęczy Orłowicza lub Wetliny

Punkty widokowe i wieże obserwacyjne

• Wieża widokowa na Otrycie (z Chatki Socjologa)
• Wieża widokowa na Korbani – widok na Jezioro Solińskie
• Punkt widokowy w Lutowiskach – panorama Tatr przy dobrej widoczności
• Przełęcz Wyżniańska – miejsce na zdjęcia Połoniny Caryńskiej

Jezioro Solińskie – perła Bieszczad

• Największy sztuczny zbiornik wodny w Polsce
• Atrakcje:
  • Rejsy statkiem z Soliny i Polańczyka
  • Kajaki, rowerki wodne, plażowanie
  • Zapora Solińska – zwiedzanie wnętrza elektrowni
• Popularne miejscowości wypoczynkowe: Polańczyk, Solina, Myczków

Szlaki rowerowe i aktywności

• Bieszczadzka Pętla Rowerowa – malownicza trasa przez Cisną, Wetlinę, Ustrzyki Dolne
• Trasy MTB i gravelowe w okolicach Baligrodu, Dołżycy i Zatwarnicy
• Spływy kajakowe: San i Solinka
• Wyprawy konne z miejscowych stadnin – jazda przez połoniny i lasy

Kultura i historia regionu

Ślady dawnej kultury łemkowskiej i bojkowskiej

• Drewniane cerkwie w Smolniku, Równi, Chmielu, Łopience
• Skanseny:
  • Skansen w Sanoku (największy w Polsce, z sektorem bojkowsko-łemkowskim)
  • Muzeum Kultury Bojków w Myczkowie
• Zrujnowane wsie – np. Tworylne, Caryńskie, Krywe

Pamiątki wojenne i bunkry

• Schrony z czasów Zimnej Wojny (np. w Ustrzykach Dolnych)
• Ślady po walkach UPA i Akcji „Wisła”
• Bunkry Linii Mołotowa

Propozycja 3-dniowej wycieczki:

Dzień 1

• Rano: Wejście na Połoninę Caryńską z Brzegów Górnych
• Po południu: Spacer po Ustrzykach Górnych, nocleg w schronisku

Dzień 2

• Całodzienna trasa: Wołosate – Rozsypaniec – Halicz – Tarnica – Wołosate
• Nocleg: Wetlina lub Cisna

Dzień 3

• Rano: Wjazd na zaporę w Solinie, rejs statkiem
• Po południu: Korbania i wieża widokowa
• Obiad w Polańczyku

Noclegi i gastronomia

• Schroniska: „Chatka Puchatka”, Bacówka pod Honem, Koliba w Smereku
• Agroturystyki: Zatwarnica, Dwernik, Przysłup
• Domki z bali i glampingi w Wetlinie, Cisnej i Polańczyku
• Restauracje regionalne: „Chata Wędrowca” (słynne naleśniki giganty), „Siekierezada”, „Karczma Brzeziniak”

Kiedy jechać?

Informacje praktyczne

• Bieszczadzki Park Narodowy: wymagana opłata za wstęp (do kupienia online lub przy wejściu)
• Brak zasięgu GSM w wielu miejscach – warto mieć mapę papierową
• Dobre oznaczenia szlaków – PTTK i BdPN
• Parkingi płatne – gotówka lub aplikacje (np. mPay)
• Psy na smyczy i z kagańcem w BdPN

Bieszczady to miejsce dla każdego, kto chce poczuć wolność, bliskość przyrody i zanurzyć się w niespieszny rytm górskiego życia. Z dala od komercji, wśród dzikich lasów i legendarnych połonin – czeka na Ciebie przygoda, refleksja i zachwyt.