Najwspanialszym pomnikiem przeszłości Bliznego - wpisanym na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, który przynosi Bliznemu rozgłos nie tylko w kraju, ale także poza granicami - jest piękny drewniany kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych. Kościół ten umiejscowiony jest na niewielkim wzniesieniu w centrum Bliznego i stanowi dominantę w krajobrazie Bliznego. Obok świątyni z czasem wyrosły liczne zabudowania należące do tzw. Zespołu kościelno-plebańskiego.
Ten XV wieczny kościół jest celem niezliczonych wycieczek miłośników i znawców sztuki oraz ludzi, którzy szukają tu chwilę wytchnienia od szarej, trudnej codzienności. Każdy, kto choć raz odwiedzi to wyjątkowe miejsce, na zawsze ulec musi urokowi piękna tego kościoła i niepowtarzalnej średniowiecznej atmosfery w nim ukrytej.
Lata 1366-1417 były w dziejach Bliznego okresem bezustannych zmian i przekształceń, związanych z organizacją życia gospodarczego i tworzeniem samorządu wsi, a więc kosztowna sprawa budowy świątyni parafialnej musiała zostać przesunięta do bardziej sprzyjających czasów. Z pewnością momentem przełomowym rozszerzającym temat rozwoju życia duchowego wsi było połączenie w 1417 roku przez biskupa przemyskiego Macieja Janinę obydwu części Bliznego. Jednak najwcześniejsza archiwalna wzmianka na temat istnienia parafii i kościoła w Bliznem pochodzi z 1470 roku istnieje w polubownym wyroku sporu między plebanem z Bliznego - Mikołajem a Henrykiem z Kamieńca o dziesięciny z Jasienia i Orzechówki. Zatem na podstawie tego wyroku czas powstania kościoła w Bliznem można przesunąć o kilkanaście lat wstecz od daty 1470 roku i ogólnie określić na ok. połowę XV wieku. Fundację kocioła w Bliznem możemy wiązać z biskupami przemyskimi Piotrem Chrząstowskim (1436-1452) bądź Mikołajem Błażejowskim (1452-1479).
Kościół ten wykonany jest z ociosanych na kant bierwion jodłowych, połączonych na zrąb i posadowiony na dębowej podwalinie. Pierwotnie kościół ten składał się z jednoprzestrzennej nawy na rzucie zbliżonym do kwadratu i węższego, prostokątnego prezbiterium, od wschodu zamkniętego trójbocznie, z dostawioną do jego północnej ściany zakrystią na rzucie prostokąta. Kościół posiada dwa wejścia: wejście główne od strony zachodniej (na wprost ołtarza) i wejście boczne od strony południowej, natomiast otwory okienne umiejscowiono od strony południowej z wyjątkiem jednego okna we wschodniej ścianie apsydy. Otwory okienne są bogato sfazowane z charakterystycznym dla ciesielstwa późnogotyckiego oślim grzbietem. Podobną formę posiada nadproże otworu drzwiowego prowadzącego z prezbiterium do zakrystii. Innym detalem, świadczącym o gotyckim charakterze świątyni jest ostrołukowa ściana tęczowa, oddzielająca przeznaczone dla kleru prezbiterium od ogólnie dostępnego korpusunawowego.
W kościele blizneńskim nawa i prezbiterium nakryte zostały jednym dwuspadowym dachem o wspólnej kalenicy. Więźba ta, o niezwykle solidnych wiązarach storczykowych, pozwalających osiągnąć wyjątkową strzelistość dachu, dodatkowo wzmocniona została przez zastosowanie dwóch rzędów usztywnień wzdłużnych, połączonych przy pomocy tzw. krzyży św.Andrzeja. Aby umożliwić przykrycie jednym dachem przestrzeni nad boczna zakrystią, wykonano zabieg polegający na przedłużeniu górnych partii ścian prezbiterium, co obniżyło boczne ściany nawy. We wnętrzu kościoła zabieg ten uwidocznił się w postaci obniżonych partii stropu, zwanych zaskrzynieniami, co wiąże się z małopolskim ciesielstwem cechowym późnego średniowiecza. Niewykluczone, iż bezpośrednim wzorcem dla kościoła w Bliznem była świątynia haczowska, której powstanie wiązać można z fundacją Władysława Jagiełły.
Dawny wygląd kościoła różnił się nieco od obecnego. Przede wszystkim przy elewacji zachodniej nie było obecnej wieży - dzwonnicy, co potwierdzają występujące "na chórze" dwa symetrycznie usytuowane otwory okienne. Prawdopodobnie już w XV wieku istniała przy kościele dzwonnica w postaci wolno stojącej wieży, usytuowanej w pewnym oddaleniu od świątyni, np. w obrębie ogrodzenia przykościelnego cmentarza. O istnieniu dzwonnicy świadczy zachowany do dziś dzwon z 1549 roku. Obecna wieża - dzwonnica, o wyraźnych trzech kondygnacjach, po raz pierwszy wzmiankowana jest w wizytacji biskupa przemyskiego Pawła Piaseckiego z 1646 roku. Dzwonnica ta - analogicznie do haczowskiej - wzniesiona została pod wpływem najazdu tatarskiego, jaki dotknął w 1624 roku znaczną część ziemi sanockiej. Wieża-dzwonnica stanowiła samodzielną konstrukcję słupowo-ramową, wzmocnioną licznymi ciesielskimi zastrzałami i zwieńczoną wydatną izbicą, która była doskonałym punktem obserwacyjnym. Takie usytuowanie jej dawało ponadto zabezpieczenie wnętrza kościoła, który w wypadku zbrojnego najazdu na wieś był miejscem schronienia miejscowej ludności.
Równocześnie z budową wieży zewnętrzne ściany kościoła na całym jego obwodzie ozdobiono malowniczymi sobotami aż do wysokości dolnych krawędzi okien. Istniały one już w II połowie XVII wieku o czym świadczą zachowane do dziś na zewnętrznym licu ścian kościoła napisy, będące rodzajem kronikarskich notat odnoszących się do ważniejszych wydarzeń na wschodnich terenach Rzeczypospolitej z lat 1495-1690.
Kolejną zmianą zastosowaną w bryle kościoła w czasach nowożytnych było wyprowadzenie ponad kalenicę dachu wieżyczki na sygnaturkę. Obecna wieżyczka (późnobarokowa, pobita blachą), powstała ok. 1745 roku na miejscu starszej, strąconej przez wichurę. W tym też czasie w przyziemiu wieży wydzielono obszerny babiniec, uzyskany dzięki założeniu stropu oraz wprowadzeniu deskowych ścian, opartych na konstrukcji wzmacniającej słupową strukturę dzwonnic. Równocześnie powiększone zostało główne wejście do świątyni od strony zachodniej.
Ważniejszą zmianą, jaka nastąpiła we wnętrzu kościoła od momentu jego budowy była wymiana chóru muzycznego, usytuowanego wzdłuż zachodniej ściany nawy. Najprawdopodobniej jednocześnie z dostawieniem wieży chór ten został zastąpiony nowym - wspierającym się na dwóch słupach i osłoniętym deskowym parapetem. Fragmenty pierwotnej, kamiennej posadzki przetrwały pod chórem muzycznym (na całej jego szerokości) oraz za ołtarzem głównym. Pozostała część została zastąpiona w XIX wieku podłogą dębową.
W 1811 roku przeprowadzono kompleksowy remont świątyni, który w znacznym stopniu ingerował w jej dotychczasową bryłę. W tym samym czasie powiększono i podwyższono zakrystię, którą przykryto wydatnym dachem pulpitowym, połączonym z dachem prezbiterium. Wtedy także do południowej elewacji nawy dostawiono obszerną kruchtę, która osłoniła południowe wejście do świątyni i powiększyła jej powierzchnię użytkową. Późniejsze prace remontowe nie wprowadziły istotniejszych zmian w bryle świątyni, ograniczając się jedynie do wymiany gontów i drobnych napraw ciesielskich
Wizytacje biskupie z XVIII wieku wzmiankują o istnieniu pod prezbiterium kościoła dwóch krypt grobowych, do których dostęp umożliwiały dębowe drzwi umieszczone w podłodze. Jednak krypty te zasypano w XIX wieku. Likwidacja krypt miała z pewnością ścisły związek z zatwierdzonym przez rząd austriacki w końcu XVIII wieku zakazem wszelkich pochówków w obrębie świątyń parafialnych. Dlatego też istniejący w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła średniowieczny cmentarz parafialny został przeniesiony w XIX wieku w miejsce nowego cmentarza, a plac wokół kościoła ogrodzono drewnianym parkanem, wkomponowanym w cztery murowane kaplice odpustowe wzniesione około połowy XIX wieku
Wyposażenie wnętrza i polichromia
Pierwotne wnętrze kościoła nie posiadało takiego charakteru artystycznego jak dzisiaj, z powodu braku niezbędnych funduszy na ich sfinansowanie ze strony biednych mieszkańców Bliznego. Najstarszymi akcentami malarskimi, jakie pojawiły się na ścianach kościoła jeszcze w XV wieku były tzw. zacheusze, czyli motywy związane z aktem konsekracyjnym, które przybrały postać wpisanych w okrąg, równoramiennych krzyży. Pierwotne wyposażenie ruchome świątyni nie było wyjątkowo bogate. Oprócz kamiennej mensy ołtarzowej istniała zapewne w owym czasie w kościele Grupa Pasji na belce tęczowej oraz nieznane retabulum w tle ołtarza (być może zredukowane do krucyfiksu). W XVI wieku w prezbiterium kościoła umieszczono późnogotycką nastawę ołtarzową ze sceną Zwiastowania w szafie środkowej. Pozostałością tej nastawy jest otoczona współcześnie kultem figura Madonny, posiadająca znamiona rzeźby z małopolskiej szkoły Wita Stwosza. Figura ta datowana jest na lata 1515-1520 i wykonana według ryciny Albrechta Diircra (obecnie znajduje się w bocznym ołtarzu nawy, po lewej stronie tęczy).
W roku 1549 na ścianach prezbiterium i nawy powstały pierwsze polichromie, zapewne fundacji biskupiej, która składała się wyłącznie ze scen figuralnych, które przedzielone były pasami ornamentu roślinnego oraz groteski i tworzyły kilka cyklów. Do chwili obecnej najlepiej zachował się cykl pasyjny na północnej ścianie prezbiterium, który obejmuje dziesięć scen: od Ostatniej Wieczerzy do Złożenia do Grobu. Na ścianie południowej prezbiterium zamieszczony został cykl maryjny, a na ścianie tęczowej (od wschodu) umieszczono dwa wielkie malowidła przedstawiające Hioba i śmierć Judasza.
Najważniejszym akcentem wystroju malarskiego nawy - do dziś robiącym wielkie wrażenie - jest scena Sądu Ostatecznego, która obejmuje całą ścianę północną .
Z XVI-wiecznego wystroju malarskiego nawy do naszych czasów przetrwały także cztery sceny z cyklu chrystologicznego na północnym zaskrzynieniu, postacie czterech ewangelistów na ścianie tęczowej (od zachodu) oraz wyobrażenia Króla Dawida, św. Cecylii i czterech aniołów na ścianie zachodniej (nad chórem muzycznym). Deskowy strop kościoła przyozdobiono malowanymi kasetonami.
W 1604 roku na północnej ścianie prezbiterium umieszczono późnorenesansową ambonę z ośmiobocznym korpusem w całości pokrytym bogatą polichromią ornamentalną. Przed rokiem 1646 (prawdopodobnie równocześnie z dostawieniem wieży) w prezbiterium ustawiono nową nastawę ołtarzową, która zastąpiła późnogotyckie retabulum (ołtarz) z Grupą Zwiastowania. Ołtarz ten zawierał w polu środkowym obraz Chrystusa Ukrzyżowanego, a przed rokiem 1720 ołtarz ten przeniesiono do wzniesionego ok. 1672 roku kościoła na Górze Świętego Michała, gdzie został przekształcony obrazem przedstawiającym św.Michała Archanioła i przetrwał on do lat 80-tych XIX wieku. Po kasacie blizneńskiej rezydencji oo. Kapucynów, zakupiony przez parafię w Humniskach ołtarz trafił do tamtejszego kościoła parafialnego, gdzie znajduje się do dzisiaj. W tym samym czasie we wnętrzu nawy, po obu stronach ściany tęczowej, ustawiono dwa ołtarze boczne. Jeden z nich ufundowany został przez założone w Bliznem przed rokiem 1646 Bractwo św Franciszka i przedstawiał stygmatyzację św. Franciszka. Równolegle z wymianą ołtarza głównego na belce tęczowej umieszczono nowe rzeźby Grupy Pasyjnej, które zachowały się do chwili obecnej.
W 1649 roku ściany i strop nawy pokryła nowa warstwa dekoracji malarskiej ufundowana przez miejscowych zamożnych chłopów, o czym informują zachowane napisy fundacyjne, przedstawiające: cud św.Walentego, św.Zofię z córkami, męczeństwo św.Bartłomieja i męczeństwo św. Szymona. Swoista galeria obrazów fundacyjnych powstała na południowej ścianie nawy. Umieszczono tam siedem nie związanych ze sobą scen figuralnych, które imitują wielkie, zwieszone na ścianie obrazy sztalugowe w ozdobnych ramach. Na sześciu z nich przedstawiono postaci świętych (patronów fundatorów). Wyjątek stanowi malowidło nad portalem ukazujące Chustę św. Weroniki. Szczególnie wymowne są sceny z zachodniej ściany nawy (pod chórem muzycznym),które przedstawiają męczeństwo świętych Piotra, Pawła i Jakuba Starszego. Postaciom oprawców nadano tutaj wyraźny charakter orientalny, co bez wątpienia jest echem najazdu tatarskiego, jaki dotknął dolinę Stobnicy w 1624 roku. Nową dekorację malarską uzyskał także strop i parapet chóru muzycznego. Na tym ostatnim ukazano osiem medalionów, w których umieszczono popiersia czterech ewangelistów i czterech ojców kościoła. Podobnie rozwiązana została dekoracja stropu, gdzie w 15 medalipnach przedstawiono popiersia świętych. W środkowej jego części ukazany został obraz Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej. Nieco późniejsza od XVII-wiecznej polichromii wnętrza kościoła jest dekoracja malarska zachowana na zewnętrznych ścianach świątyni ukazująca malarską imitację zawieszonych nad drzwiami kotar, na których tle ukazano postaci świętych (od południa) oraz aniołów i gołębicy Ducha Świętego (od zachodu).
Około 1700 roku niższe partie północnej i południowej ściany prezbiterium pokryte zostały malowidłami złożonymi z pionowych pasów pokrytych stylizowanymi kwiatami. Podobna dekoracja przyozdobiła ściany i strop zakrystii.
Najistotniejszą zmianą we wnętrzu kościoła w wieku XVIII była kolejna wymiana ołtarza głównego, który dostosowany był do ujednoliconego wezwania świątyni. Pole środkowe ołtarza, znajdujące się pomiędzy parą kręconych kolumn, zdobionych liściastymi girlandami, wypełnił wielki obraz adoracji Matki Boskiej przez Wszystkich Świętych. Obraz ten został namalowany ok. I połowy XVII wieku, najprawdopodobniej przez krakowskiego malarza Tomasza Dolabelli.
W XVIII wieku istotnemu przekształceniu uległy dwa ołtarze boczne, które wzbogacono o nowe obrazy. Przed rokiem 1745 w polu środkowym jednego z ołtarzy bocznych (od północy) umieszczono rzeźbę Najświętszej Marii Panny. Ufundowanie nowego ołtarza głównego zakończyła proces zmian architektonicznych tego kościoła aż do czasu konserwacji zbytku w XX wieku.
Prace konserwatorskie
W I połowie wieku XX stan blizneńskiego drewnianego kościoła zaczął ulegać drastycznemu pogorszeniu. Kryzys wywołany wojnami światowymi - szczególnie tej ostatniej, kiedy to m.in. z polecenia okupanta rozebrano na opal parkan otaczający dawny przykościelny cmentarz - spowodował, że zaczęto myśleć o zastąpieniu starej świątyni nową - murowaną.
Pomysł ten uległ jednak zmianie, gdy nowym proboszczem w Bliznem został ksiądz Stanisław Siuta. Proboszcz Siuta całą swoją uwagę skupił na historycznej budowli, która miała przeżyć teraz swój wielki renesans. Tak też wiosną 1964 roku po przeprowadzonych wnikliwych badaniach architektonicznych, potwierdzających zły stan świątyni, rozpoczęto dokładną działalność konserwatorską tego kościoła. Ze względu na fatalny stan konstrukcji kościoła, jak i daleko posuniętą destrukcję gontowego poszycia dachowego i szalunku ścian, w pierwszej kolejności dokonano m.in. wymiany części podwalin, które osadzono na odnowionej i zaizolowanej podmurówce, wzmocniono zrębowe ściany poprzez usztywnienie ich konstrukcji, zakonserwowano gotycką więźbę dachową i konstrukcję wieży-dzwonnicy i wymieniono gontowe pokrycie dachu, szalunek ścian i wieży po uprzedniej impregnacji wszystkich drewnianych elementów. Konserwację architektonicznej struktury świątyni ukończono latem 1967 roku. W 1966 roku konserwator Ryszard Politowski przeprowadził konserwację ambony, podczas której odsłonięta została jej pierwotna dekoracja malarska (z umieszczoną na niej datą 1604 rok). W latach 1967-1968 odnowione zostały ołtarze i znajdujące się w nich obrazy, a wśród nich wielka scena adoracji Matki Boskiej przez Wszystkich Świętych z ołtarza głównego.
Podczas prowadzonych prac konserwatorskich odnaleziono i poddano konserwacji figurę Madonny, która otoczona kultem - należy w chwili obecnej do największych ozdób tego kościoła.
Wiosną 1970 roku rozpoczęto jeszcze prace konserwatorskie przy odsłonięciu pierwotnej polichromii na ścianach kościoła, które w 1926 roku zostały zamalowane. Prace te były prowadzone przez cztery lata przez zespół konserwatorów pod kierunkiem Teresy Żurkowskiej-Mastalerz z Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.
W latach 70-tych przeprowadzono prace konserwatorskie na całym zespole plebańskim. Zrekonstruowano rozebrany przez Niemców drewniany parkan, otaczający dawny przykościelny cmentarz. Odnowiono usytuowane w jego obwodzie cztery murowane kaplice odpustowe oraz wybrukowano polnymi i rzecznymi kamieniami nawierzchnię placu kościelnego.
Po przeprowadzonych pracach konserwatorskich Kościół blizneński, dzięki odsłonięciu i wyeksponowaniu jego pierwotnego piękna, wszedł na listę najcenniejszych pamiątek historii tego regionu. W roku 1980 Minister Kultury i Sztuki doceniając zasługi księdza Siuty w procesie ratowania blizneńskich zabytków przyznał mu zaszczytny tytuł najlepszego użytkownika obiektu zabytkowego. Niestety kilka miesięcy później ksiądz Stanisław Siuta zmarł.
Po śmierci ks. Stanisława Siuty proboszczem w Bliznem został ks. Stanisław Wawrzkowicz, który kontynuował dzieło swego poprzednika. Ksiądz Wawrzkowicz ponownie poddał konserwacji ołtarz główny, któremu przywrócono pierwotną kolorystykę.
W trakcie prac konserwatorskich prowadzonych przez konserwatorów: Bogusława Krówkę i Sławomira Stępnia w latach 1992-1993 ujawniono w strukturze obecnej nastawy ołtarzowej starsze fragmenty, pochodzące z nie zachowanego ołtarza z końca XVI wieku.
W 1994 roku konserwacji poddano ołtarz boczny wraz ze znajdującą się w nim późnogotycką rzeźbą Marii Panny. W roku 1996 konserwatorzy odnowili pochodzącą z ok. 1720 roku drewnianą chrzcielnicę. W trakcie prac konserwatorskich znajduje się nastawa ołtarza bocznego po prawej stronie tęczy. Od kilkunastu lat systematycznie odnawiane są wszystkie drewniane obiekty zespołu plebańskiego, wymagające częstych zabiegów impregnacyjnych. W późniejszych latach w światyni zostały zainstalowane również systemy automatycznej sygnalizacji włamania i pożaru, co pozwola zwiększyć gwarancje bezpieczeństwa dla tego bezcennego zabytku i zgromadzonych w nim licznych dzieł sztuki.
Na podstawie książki
"Blizne - klejnot Pogórza"
Mariusza Czuby