ZAMEK KAMIENIEC W ODRZYKONIU to jeden z głównych symboli ziemi krośnieńskiej, gniazdo rodziny Kamienieckich i miejsce najbardziej znanego sporu granicznego w naszych dziejach, uwiecznionego na kartach najsłynniejszej polskiej komedii przez talent Aleksandra Fredry.
Pierwsi osadnicy na zamkowym wzgórzu sięgają epoki brązu i pierwotnie istniała tam zapewne strażnica obronna strzegąca granic ziemi sanockiej. Dopiero po przyłączeniu Sanoka do Korony przez króla Kazimierza Wielkiego Odrzykoń wszedł w obszar królewszczyzny.
Pierwsza wzmianka o wsi Odrzykoń pochodzi z roku 1348. Nie ma jednak zapisku o dokładnej dacie powstania murowanego zamku w Odrzykoniu. Prawdopodobnie powstał on już w pierwszej połowie XIV.
Pierwotnie składał się z otoczonego murem trójkątnego dziedzińca i usytuowanej w zachodniej części wieży obronno-mieszkalnej, zwanej Kamieniec. Była to budowla wzniesiona z kamienia trójkondygnacyjna, podpiwniczona, dwuprzestrzenna. Wjazd do zamku prowadził od strony północno-wschodniej.
W roku 1390 król Władysław Jagiełło przekazał Kamieniec podkanclerzowi koronnemu Klemensowi z Moskarzewa herbu Pilawa. Była to nagroda za mającą miejsce rok wcześniej bohaterską obronę zamku wyższego w Wilnie. Klemens uczynił z zamku główną siedzibę rodu, który z czasem przybrał nazwisko Kamienieckich. Z powodu niewielkiej powierzchni użytkowej obiektu, od wschodu powstało otoczone murem przedzamcze o charakterze gospodarczym, nazwane później Zamkiem Średnim w którym znajdowały się budynki drewniane i jeden jednotraktowy budynek murowany w części południowo-zachodniej. Wjazd prowadził od wschodu przez bramę ze zwodzonym mostem przerzuconym nad suchą fosą.
W roku 1397 w wykuszu nad bramą dobudowano kaplicę zamkową pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. Konsekracja kaplicy nastąpiła w roku 1402.
W 1407 piastujący urząd starosty krakowskiego Klemens z Moskorzewa, oskarżył królową Annę Cylejską żonę Władysława Jagiełły o romans z rycerzami Jakubem z Kobylan i Mikołajem Chrząstowskim. Jednak nie potrafił udowodnić oskarżeń i w związku z tym popadł w niełaskę i znaczenie rodu w hierarchii rycerskiej.
W pierwszej połowie XV wieku syn Klemensa Marcin dobudował od strony zachodniej przedzamcze zwane odrzykońskim gdzie znajdowała się jedyna na zamku studnia. Wymurowana z bloków piaskowca w późniejszych wiekach była powodem wieloletnich kłótni i zatargów między współwłaścicielami zamku.
W drugiej połowie XV wieku ród Kamienieckich zaczął ponownie odzyskiwać znaczenie na królewskim dworze, a jego przedstawiciele ponownie zaczęli piastować ważne urzędy. Wnuk Klemensa Henryk był kasztelanem sanockim, a jego syn Mikołaj w roku 1505 został dożywotnim hetmanem wielkim koronnym. Wzrost zamożności spowodował rozpoczęcie prac przy rozbudowie rodowej siedziby. Od wschodniej strony zamku założono drugie przedzamcze zwane korczyńskim, którego zadaniem była obrona Zamku Średniego.
W roku 1530 kasztelan sanocki Klemens Kamieniecki sprzedał Zamek Średni ze wschodnim przedzamczem Sewerynerowi Bonerowi. W swej części zamku Sewryn Boner rozpoczął prace mające przekształcić gotycką warownię w renesansową siedzibę. W narożniku północno-wschodnim Zamku Średniego powstał dwukondygnacyjny pałac. Na piętrze znajdowała się główna reprezentacyjna sala z dużymi prostokątnymi oknami, natomiast przyziemie pełniło funkcje gospodarcze. Drugi jednotraktowy budynek powstał w części północnej. Dawny wjazd od strony przedzamcza wschodniego przebudowano na sklepione przejście ze schodami. Dodatkowo w roku 1543 wzniesiono kaplice pod wezwaniem Męki Pańskiej.
W roku 1579 Kamienieccy sprzedali drugą część zamku, czyli Zamek Górny i przedzamcze zachodnie Sieniawskim. W ich rękach znajdowała się do roku 1599, kiedy to na krótko stała się własnością Stadnickich. Jednak już od roku 1601 zachodnia część zamku w Odrzykoniu przeszła w ręce kasztelana połanieckiego Jana Skotnickiego. Z kolei część wschodnią zamku w roku 1593 po swej matce Zofii z Bonerów dostał wojewoda lubelski Piotr Firlej. Ta sytuacja spowodowała, że zamek podzielił się na dwie rezydencje, a wspólne korzystanie z wjazdu i studni powodowało niekończące się waśnie. Aby zapobiec konfliktom w części przedzamcza wschodniego, wzdłuż jego północnego muru wydzielono odrębne wejście prowadzące na Zamek Wysoki. Później jednak zamurowano wjazd od wschodu, a nowy wytyczono przez przedzamcze zachodnie. Około roku 1613 Jan Skotnicki rozpoczął remont Zamku Wysokiego prawdopodobnie po runięciu narożnika północno-zachodniego a w zemście za zatargi z sąsiadami, przebudował dach w taki sposób, że odprowadzał Firlejom na ich dziedziniec wody deszczowe, co było powodem kolejnych zatargów.
Rodowe waśnie tak jak w „Zemście” Fredry zakończył ślub dzieci obu magnatów. W roku 1630 córka Jana Skotnickiego Zofia wyszła za mąż za Mikołaja Firleja wnosząc mu w posagu zachodnią część zamku. Po śmierci Mikołaja Firleja Zofia ponownie wyszła za mąż za podczaszego sanockiego Jakuba Kalińskiego. W roku 1652 Zamek Górny został wydzierżawiony stryjowi Zofii Pawłowi Skotnickiemu, pozostała część zamku znajdowała się pod nadzorem burgrabiego.
W czasie potopu szwedzkiego, zamek w Odrzykoniu był oblegany przez wojska księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego. Niestety nie udało się go obronić i po zdobyciu został poważnie zniszczony. Po potopie szwedzkim dokonano częściowej odbudowany, ale nigdy nie odzyskał już swej dawnej świetności. Po śmierci Zofii Kalińskiej odrzykoński zamek odziedziczył jej syn Jan Firlej. W posiadaniu rodu Firlejów pozostawał do bezpotomnej śmierci Jakuba Firleja w roku 1730. Następnie był własnością rodziny Scipio del Campo, a w roku 1778 przeszedł w ręce Jabłonowskich.
Już w drugiej połowie XVIII wieku zamek przestał pełnić funkcję rezydencji i opuszczony zaczął popadać w ruinę. W latach 30-tych XIX wieku przez koligacje rodzinne Zamek Wysoki stał się własnością Starowieyskich, a Zamek Średni własnością Aleksandra Fredry dzięki jego małżeństwu z Zofią Jabłonowską. Przeglądając dokumenty otrzymanego majątku, Fredro natrafił na pochodzące z początku XVII wieku akta procesowe właścicieli zamku Kamieniec Piotra Firleja i Jana Skotnickiego. To właśnie ich prawie 30-letnie spory stały się tematem komedii „Zemsta”.
Pod koniec XIX wieku zamek w Odrzykoniu był już tylko romantyczną ruiną. Pierwsze prace konserwatorskie podjęto w latach 1904-1906 dzięki staraniom Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. Po II wojnie światowej zamek w latach 50-tych i 60-tych był miejscem badań archeologicznych. Mimo zabezpieczenia ruin w roku 2000 runęła baszta na przedzamczu zachodnim.
Obecnie obiekt jest częściowo udostępniony do zwiedzania. Kamieniec jest ciekawym przykładem przekształcenia gotyckiego zamku w dwie odrębne magnackie siedziby, nie zawsze żyjące ze sobą w zgodzie. Mimo znacznego ubytku substancji zabytkowej nadal jest monumentalną budowlą górującą nad okolicą. Pomimo licznych przekształceń całkiem dobrze widoczne są poszczególne człony zespołu zamkowego. Na Zamku Górnym z pierwotnego, gotyckiego założenia zachowały się piwnice oraz pewne fragmenty murów. W elewacji północnej na uwagę zasługuje gotycki, kamienny, ostrołukowy portal. Na Zamku Średnim przetrwały fragmenty pałacu Bonerów z zachowanym późnogotyckim oknem w kamiennym obramieniu z laskowaniem. Zobaczyć można także słynny mur graniczny, dzielący zamek na dwie części oraz pozostałości kaplicy z XVI wieku. Zachowały się również częściowo mury obu przedzamczy. Nadal spore wrażenie na turystach odwiedzających zamek, robi pomysłowość jego budowniczych i sposób, w jaki wkomponowali w zamkowe mury znajdujące się na wzgórzu skały.
Zamek Kamiecniec można zwiedzać codziennie od 20 kwietnia do 31 października:
- w okresie od 20 kwietnia do 30 września w godz. 10:00 – 17:00,
- w okresie 1 październik – 10 październik w godz. 10:00 – 17:00,
- w okresie 11 października do 31 października w godz. 10:00 – 15:00.
Poza sezonem turystycznym obiekt jest niedostępny do zwiedzania dla turystów indywidualnych z uwagi na trudne warunki terenowe, oraz prowadzone prace konserwatorskie w okresie jesienno – zimowym
Więcej informacji znaleźć można na stronie Zamku Kamieniec: http://zamekkamieniec.iq.pl/